Czytajac „Cieplarnię” Briana W. Aldissa w niektórych miejscach miałem niemałe problemy – choć dostrzegałem wielkość tej powieści, nieraz książka była dla mnie dość trudna w odbiorze. Ciekawiło mnie, jak będzie z „Non stopem”, kolejną ważną powieścią tego autora. Tym razem nie mam żadnych wątpliwości – książka mnie wciągnęła i porwała, a fabuła i założenia nie pozwoliły przestać o niej myśleć. Zaś po zakończeniu byłem co najmniej skołowany.

Początek wydaje się podobny do tego z „Cieplarni”. Oto poznajemy ludzi będących cieniami swoich przodków, żyjących w miejscu porośniętym dżunglą, w surowych warunkach. Roy Complain jest jednym z myśliwych w plemieniu Greene'a, które żyje w ciągnących się w nieskończoność – ozdobionych bujną roślinnością i zamieszkanych również przez dzikie zwierzęta – stalowych korytarzach. Taki stan rzeczy wydaje się czymś naturalnym, tak było od pokoleń, czemu miałoby być inaczej? Gdzieniegdzie pojawiają się legendy, w których przewija się słowo „statek”. Ktoś mówi o planetach. Jednak mity te nie mają dużego wpływu na życie plemienia. Pewnego dnia świat Roya stanie do góry nogami, gdy wraz z czterema współtowarzyszami opuszczą tereny zamieszkałe przez pobratymców i wyruszą w podróż przez korytarze, do legendarnego miejsca określanego mianem „dziobu”.

Co się kryje za takim stanem rzeczy? Jak ludzie trafili do korytarzy, które teraz są dla nich domem? Czym naprawdę są, czym pierwotnie były te korytarze noszące ślady zniszczeń po jakiejś katastrofie i zasypane przedmiotami o zapomnianym znaczeniu? Kim są tajemniczy giganci, ludzie z dziobu i Obcy? To podstawowe pytania, na które odpowie lektura „Non stopu”. Wędrówka bohaterów poprzez dzikie przestrzenie, pełna wydarzeń i zwrotów akcji, sprawia, że książkę można traktować jako stojącą na wysokim poziomie powieść sensacyjno-przygodową. Fabuła silnie wciąga, a otoczenie i realia fascynują. Nawet niewyrobiony czytelnik będzie się domyślał pewnych oczywistych rzeczy, jednak fascynacja nie minie. Jednym z największych plusów jest zakończenie – choć autor przez całą powieść zostawia czytelnikowi poszlaki do poznania prawdy, zakończenie i tak robi swoje – zmienia całkowicie obraz tego, co dowiedzieliśmy się do tej pory. No i zapada w pamięć.

Jednak potraktowanie książki Aldissa jako powieści przygodowej byłoby co najmniej krzywdzące. Wydarzenia rozgrywające się w mroku stalowych ścian mają inny, bardzo ważny wydźwięk. Autor, pokazując Roya Complaina i jego metamorfozę, od prymitywnej istoty wierzącej w naiwny kodeks plemienny do człowieka pragnącego w pełni poznać swoją tożsamość, zastanawia się nad naszym gatunkiem. Ile czasu trzeba, by człowiek zdziczał i zapomniał, kim jest? Ile czasu potrzeba, by to sobie przypomniał? Idąc dalej: czy to technika służy człowiekowi, czy coś się nam zaczyna mylić i to człowiek służy technice?

Powieść ukazała się prawie pięćdziesiąt lat temu. Czy się zestarzała? Nie! Można tu szukać elementów zaśniedziałych, znajdą się takie – jednak „Non stop” i tak jest wciąż świeży. Dalej to literatura wysokiej próby, wygrywająca w konfrontacji z najnowszymi książkami zdobywającymi prestiżowe nagrody. Co więcej, znając już trochę science fiction, w dziele Aldissa znalazłem wiele elementów, które stały się stałymi motywami gatunku, pochodzą właśnie stąd i to na nich wzorowały się późniejsze pokolenia pisarzy.

Cóż, przeczytać trzeba. Powieść nie jest tania, ktoś może pomyśleć, że lepszą alternatywą jest stare wydanie dostępne gdzieś w Internecie lub w antykwariacie. Jednak minęły czasy, w których oprawa wydawnictwa Solaris była mankamentem: okładka Tomasza Marońskiego jest naprawdę ładna, a co najważniejsze ma klimat i bardzo dobrze pasuje do treści. Wraz z twardą oprawą sprawia to, że nowe wydanie „Non stopu” jest warte każdej złotówki, jakiej życzy sobie za nią wydawca, i dla czytelnika, który Aldissa jeszcze nie zna, jest czymś obowiązkowym.