„Finis coronat opus” – koniec wieńczy dzieło (i pozwala nam dopiero ocenić je w pełni). O prawdzie zawartej w tej starożytnej maksymie chyba nie trzeba przekonywać. Szkoda tylko, że nie potwierdza się ona w wypadku rosyjskiego pisarza Siergieja Łukjanienki. Oto bowiem pojawił się u nas „Ostatni Patrol”, czwarty już tom magicznego cyklu o walce Jasnych i Ciemnych w realiach współczesnej Moskwy, a równocześnie jego najsłabsze ogniwo.

Podobnie jak poprzednie części „Ostatni Patrol” składa się z trzech ściśle ze sobą powiązanych historii. Tym razem Anton Gorodecki wyrusza poza granicę Rosji, aby wspomóc swą wiedzą i doświadczeniem „Dzienny Patrol” w Edynburgu. Powodem wyjazdu jest tajemnicza śmierć rosyjskiego turysty, w którą zamieszany był jakiś Inny, najprawdopodobniej Ciemny. Rutynowe śledztwo, jak to często bywa, okazuje się tylko pierwszym z serii dramatycznych zdarzeń, których kulminacją będzie walka o Zmrok.

Na pierwszy rzut oka wszystko jest na swoim miejscu – mamy znanych i lubianych bohaterów, odwieczną rywalizacje Jaśni kontra Ciemni, mnóstwo magii i wciągającą fabułą. Niestety przy dokładniejszym przyjrzeniu okazuje się, że „Ostatni Patrol” to zakalec, w którym ktoś pomylił proporcje składników.

Może zabrzmi to dosyć dziwnie, ale w moim odczuciu największym mankamentem powieści Łukjanienki jest zbyt duża dawka magii. I już słyszę chór wzburzonych czytelników: „Przecież to jest powieść fantasy! Czego się spodziewałeś, statków kosmicznych?” Oczywiście nie, ale o ile w poprzednich tomach autorowi udawało się zachować równowagę pomiędzy samą fabułą a elementami magii to „Ostatni Patrol” przytłacza swą magicznością. Szczególnie jest to odczuwalne przy scenach opisujących magiczne zmagania – ciągną się one po kilka stron i zamiast intrygować – nudzą. Zwłaszcza, że jest ich w książce dosyć dużo i wszystkie są do siebie podobne. W trakcie czytania wielokrotnie zastanawiałem się, czym zostało to spowodowane? I chyba wiem. W „Ostatnim Patrolu” wielokrotnie wspomina się, jako obrazy z innej rzeczywistości, filmy, które powstały na podstawie wcześniejszych części „patrolowej” sagi. Tam również efekty specjalne (w książce magia) zastąpiły solidną fabułę. Czyżby autor zaczął nieudolnie schlebiać gustom publiki?

Nie spodobało mi się także przeniesienie części akcji powieści do Edynburga, a później do Uzbekistanu. Niestety stolica Szkocji to nie Moskwa i „słowiański klimat”, tak odczuwalny w poprzednich tomach, gdzieś się ulotnił. Ciut lepiej jest, gdy Gorodecki odwiedza okolice Samarkandy – tutaj Łukjanienko bardziej się przyłożył i udało mu się ciekawie ukazać realia kraju będącego na wpół europejskim, na wpół azjatyckim. Do tego należy dodać postać maga Afandiego, który stanowi klasyczny przykład „mędrca ze Wschodu”. Niemniej klimatu wciąż brak.

Kłóciłbym się również z autorem, czy konieczny był powrót na karty „Ostatniego Patrolu” dawno zapomnianych bohaterów z „Nocnego” czy „Dziennego Patrolu”. Przypomina to nieco dwutysięczny odcinek „mydlanej opery”, gdzie z braku nowych pomysłów scenarzyści wprowadzają dawno zapomniane postaci. Osobiście wolałbym, żeby Łukjanienko bardziej popracował nad pierwszoplanowymi bohaterami, a tak czy to o Gorodeckim, czy o Heserze nie dowiadujemy się niczego nowego. Zastanawia mnie też motyw Merlina – czyżby ukłon w kierunku „zachodnich” czytelników?

Powyższa lista zastrzeżeń nie oznacza jednak, że „Ostatni Patrol” jest powieścią całkowicie nieudaną. Co by nie mówić, Siergiej Łukjanienko pisać potrafi i nawet jego słabsze książki są godne uwagi. W tym konkretnym wypadku wiele rekompensuje czytelnikom ostatnia część książki zatytułowana „Wspólny los”. To właśnie jej zawdzięczamy szczyptę moskiewskiego klimatu, mnóstwo emocji oraz rozwiązanie największej tajemnicy świata Jasnych i Ciemnych. I choćby dla samego faktu przekonania się, co kryje siódma warstwa Zmroku, warto sięgnąć po tę powieść.