Dlaczego losy poszczególnych narodów potoczyły się tak a nie inaczej? Co by było gdyby? Jakie czynniki w układance dziejów są tak naprawdę ważne? Historia alternatywna od kilkunastu lat zajmuje istotne miejsce wśród rozważań politologów i historyków. Na tę płaszczyznę wkroczył w książce „Wrzesień” Tomasz Pacyński. Prawdę powiedziawszy, uczynił to nad wyraz sprawnie. Nie raz, nie dwa książkowa rzeczywistość wprawi czytelnika zarówno w zadumę, jak i spowoduje zaskoczenie.

„Wrzesień” jest wielowymiarowy. Wczytując się w kolejne strony poznajemy historię ludzi pochłoniętych przez wir wydarzeń. Nie są to jednak epiccy bohaterowie, ponadludzcy herosi, którzy mogliby zostać zapamiętani przez przyszłe pokolenia w rozlicznych mitach i legendach. Mamy do czynienia z ludźmi, którzy gdyby żyli w normalnych czasach, prawdopodobnie niczym szczególnym by się nie wyróżniali. Nasuwa się pytanie, skoro nie są to takie zwyczajne czasy, jaka jest to w takim razie rzeczywistość? Otóż tego zdradzić mi nie wolno, czytelnik sam musi się przekonać o zawiłościach fabuły. Poznając poszczególne fakty, odkrywając poprzez pryzmat losów bohaterów książkową historię alternatywną, krok po kroku rzeczywistość skonstruowana przez autora staje się dla nas jasna.

Zgłębiając losy postaci, zgłębiamy losy naszego narodu i kraju. Znów powracają typowo polskie wady, narodowe resentymenty, negatywne cechy, które zadecydowały w wiekach ubiegłych o klęskach. Oczywiście i dla polskiego narodowego romantyzmu miejsce się znajdzie. Nie ma to jak w las zapaść i z wrogiem partyzancko się potykać. Obowiązek taki, jak widać, przechodzi z ojca na syna. Takie nasze dziedzictwo narodowe. I w książkowej rzeczywistości my, Polacy, jesteśmy tacy sami.

Taka sama – niemile realistyczna – jest również we „Wrześniu” wielka polityka. Nie ma w niej miejsca na współczucie, są tylko interesy poszczególnych państw i racja stanu mocarstw. Jest moja korzyść i twoja strata. Dokonując w XVIII wieku rozbioru Polski państwa zaborcze nie interesowały się losem naszego narodu, ważne dla nich były nowe ziemie, nowe surowce, nowe zdobycze. Czytając książkę Pacyńskiego jesteśmy świadkiem działania właśnie tego typu mechanizmu. Przecież jedyne istniejące tak naprawdę perpetuum mobile, jakim jest ogólnoświatowa polityka, musi zgodnie ze swoją naturą ciągle być w ruchu. Pomimo szumnych zapowiedzi nigdy nie będzie końca historii.

Reasumując, należy stwierdzić, że „Wrzesień” to książka bardzo dobra. Czyta się ją przyjemnie, autor sprawnie i z pomysłem odkrywa kolejne aspekty wykreowanej rzeczywistości. Bohaterowie są wyraziści, ciekawie nakreśleni, nie papierowi, lecz z krwi i kości. Fabuła co jakiś czas zaskakuje, pozwala spojrzeć na historyczne i wcześniej już przedstawione książkowe wydarzenia z innej perspektywy. Przede wszystkim zaś skłania do refleksji, a takie książki zapamiętuje się przecież najdłużej. Mówiąc krótko, kto nie czytał, tego błąd. Aczkolwiek i na szczęście można go szybko naprawić.