Nadspodziewanie szybko trafia na nasz rynek zdobywca nagród Hugo i Nebula za rok 2004 w kategorii powieści, "Paladyn dusz" Lois McMaster Bujold. Pod względem gatunkowym jest to nieskażone domieszkami fantasy. Świat powieści, znany z wcześniejszej "Klątwy nad Chalionem", nie odznacza się oryginalnością. Poziomem rozwoju przypomina późne średniowiecze, klasą dominującą jest dziedziczna arystokracja feudalna nad którą władzę sprawuje król – tu nazywany z francuskiego rojsem. Elementy fantastyczne są podobnie nieskomplikowane. Religia obowiązująca w świecie "Paladyna dusz" zakłada istnienie pięciorga bóstw połączonych więzami krwi: Matki, Ojca, Córki, Syna i Bękarta, każde z nich ma przydzieloną sferę zainteresowań oraz dysponuje zorganizowanym, usankcjonowanym prawnie kościołem stanowiącym odłam kościoła powszechnego. Istnienie bogów nie podlega dyskusji. Ponieważ państwa tego świata są urządzone wedle reguł feudalnych, nie dziwi ich wewnętrzna słabość, jak również częste wojny.

Właściwie jedyne, co odróżnia "Paladyna dusz" od setki podobnych książek fantasy to bohaterowie. Ciężko znaleźć powieść, w której główną bohaterką byłaby dama po czterdziestce, co już dawno straciła możność dokonywania wielkich czynów. Spodziewalibyśmy się raczej albo dziewiczej księżniczki, albo mocarnego młodzieńca, jak to bywa w większości przypadków. Autorka przedstawia jednak Istę, kobietę po przejściach, wydostającą się spod wieloletniej dominacji najpierw mężczyzn, a potem matki. Zatem jest "Paladyn dusz" książką o podtekście nienachalnie feministycznym – lecz spokojnie, jest w niej i miejsce na wielkie czyny. Ista posiada bowiem rzadki dar od bogów, dar swego rodzaju duchowego wzroku. Wokół tego rozgrywa się intryga powieści łącząca klasyczne motywy heroicznej fantasy, takie jak magia, żywe trupy, boskie posłania, wojna i oczywiście miłość. Nietrudno przewidzieć, że Ista z czasem będzie odkrywać w sobie to, czego jej początkowo brakuje, aż w finale odnajdzie szczęście i cel życia.

O ile zakończenie "Paladyna dusz" charakteryzuje się znacznym nasileniem banału i sztampy, pierwsza część ucieka łatwemu osądowi. McMaster Bujold stara się nakreślić psychologiczny portret Isty (narracja prowadzona jest z jej perspektywy) poprzez dokładny opis jej zamierzeń i przekonań. Odnosi sukces, przedstawiając nam rzadkie w fantasy studium bohaterki w wieku balzakowskim, zwykle spychanej przez fantastów na margines do roli co najwyżej władczyni lub wiedźmy. Niestety nie udaje się jej dosięgnąć wzoru, jakim na tym polu jest bezsprzecznie "Tehanu" Ursuli K. Le Guin. Owszem, widać wyraźnie strach Isty przed zamknięciem w klatce na resztę życia oraz stęsknienie za przygodą – jednak to samo mogliśmy znaleźć na kartach powieści Le Guin, w dodatku wzmocnione przez daleko ciekawszą sytuację rodzinną bohaterki. Ponadto, Le Guin wykreowała bardziej interesujące postaci męskie, podczas gdy "Paladyn dusz" prezentuje nam dwa główne typy – bohatera bez skazy (Illvin) i równego chłopa, którego nie da się nie lubić (Arhys, Foix) – nie dopuszczając myśli, że mężczyzna w fantasy może mieć jakiekolwiek rozterki.

Formalna strona powieści pozbawiona jest większych zgrzytów. Nazewnictwo wydaje się być oryginalne, aczkolwiek imię głównej bohaterki pojawiło się w cyklu o jeźdźcach smoków Anne McCaffrey – wygląda to na nieświadome zapożyczenie. "Paladyna dusz" czyta się bardzo płynnie, jest to wprost idealna lektura do pociągu czy samolotu, bo nie trzeba wiele uwagi poświęcać szczegółom zdarzeń. To, co ważne będzie w odpowiednim miejscu powtórzone przez autorkę. Dość sprawnie została skonstruowana zagadka związana z zamkiem Porifors, za co należą się pani McMaster Bujold gratulacje. Za to finalne rozstrzygnięcie zdaje mi mało wiarygodne, podobnie kwestia magii oraz demonów, co do której w książce padają bardzo sprzeczne opinie wygłaszane nieraz przez tą samą postać.

W kilku krótkich słowach, "Paladyn dusz" jest książką niezłą. Nie jest na tyle dobry, by przyciągnąć kogokolwiek niezainteresowanego heroicznym fantasy, lecz w swoim gatunku odchyla się in plus od przeciętnej. Przypuszczam, że może się spodobać szczególnie miłośnikom prozy Davida i Leigh Eddingsów, do pewnego stopnia Kate Elliott i Andre Norton. Jest to poprawna opowieść przygodowa, niepozbawiona atutów literackich. I tylko tyle, wobec czego trudno w tej chwili przyjmować, że prestiżowe nagrody branży fantastycznej mogą wyróżniać z tłumu powieści istotnie wartościowe. W porównaniu z powieściami nagradzanymi przed 30 laty, "Paladyn dusz" jest co najwyżej mierny – i przyczyną tego jest tak forma, jak i treść.