Ludzie się zmieniają – prawda stara a wyświechtana, że strach. Carol Berg biorąc na potrzeby „Przeobrażenia”, powieści-debiutu, taki właśnie temat, była niezbyt oryginalna; ale i też dość odważna, uważając widocznie, że ma w tej kwestii coś nowego do powiedzenia (czy przynajmniej: w sposób nowy). Fantastyka, a fantasy szczególnie, oferuje tu autorom spore pole do popisu. Swoboda w ustalaniu reguł świata oraz znak firmowy gatunku – magia, to niezwykle plastyczna literacka materia, potencjał dający nadzieję na choć chwilowe wyswobodzenie czytelnika z ograniczających go – a z drugiej strony wygodnych i bezpiecznych – okowów stereotypu i sztampy. Pisarce z Teksasu, na chwilę właśnie, ta sztuka się udała.

Seyonne, narrator „Przeobrażenia”, jest niewolnikiem (czyli czymś w rodzaju gadającego mebla) i nie dopuszcza do siebie myśli, że kiedyś było inaczej. Wyzuty ze złudzeń i wszelkiej nadziei, pogodzony z losem, który okradł go z wszystkiego co było dlań cenne, żyje (czy raczej trwa) z dnia na dzień opancerzony w hartowany czasem realizm. Bohater-narrator przedstawia się nam w momencie, gdy po dwóch latach służby u starego barona trafia na targ i zostaje sprzedany nowemu właścicielowi. Posiadającego umiejętność czytania i pisania niewolnika nabywa Aleksander Denischkar – książę i następca tronu imperium Derzich;¹ młodzieniec inteligentny, odważny, przenikliwy i silny, bardzo zdolny, o wielkich możliwościach, lecz także: arogancki, bezwzględny oraz pełen buty, któremu i perfidia, i okrucieństwo (tak fizyczne, jak również psychiczne) obce nie są.

Gdy napiszę, że zderzenie ze sobą tych dwóch postaci było znakomitym pomysłem, pewnie nikt mi nie uwierzy. Słusznie – koncept jak każdy inny przecież. Lecz istotnym jest nie CO, ale JAK zostało zrobione; o wykonanie, przekucie myśli w materialny byt rzecz się tu rozchodzi. I Berg, przynajmniej do połowy książki, do kiedy relacja Seyonne-Aleksander pozostaje rdzeniem opowiadanej historii, wykonuje swoją pracę umiejętnie; z dystansem, na zimno, unikając najprostszych rozwiązań – wygrywa na czytelniku pokaźną gamę emocji. Ta część „Przeobrażenia” – przykuwając uwagę również niebrzydkim i gęsto upstrzonym w rozmaite dworskie intrygi zalążkiem fabuły – stanowi jego najmocniejszą stronę. A dalej...

Niby wszystko w porządku, bo książka wciąga; historia nabiera bardziej epickich kształtów, tempo następujących po sobie wydarzeń, jeśli się nie zwiększa, to z pewnością nie maleje, a główny wątek – mimo przewidywalności w kwestiach najważniejszych – zaskakuje zwrotami akcji. Mówiąc krótko: czyta się z zainteresowaniem. Jednocześnie jednak coś w pisarskim warsztacie autorki szwankuje, a cały z finezją dotychczas budowany przezeń mechanizm zaczyna chrobotać i momentami się zacinać. I wcale nie tak ważne jest tu to, że poszczególne fabularne trybiki nie zawsze idealnie do siebie pasują, ani fakt, że z czasem oś: „problemy małe – problemy wielkie” niebezpiecznie się wygina.² Choć tego rodzaju niedogodności trochę przeszkadzają, to prawdziwe zgrzytanie pojawia się dlatego, że całość maszynerii poczyna obracać się w inną niż dotychczas stronę. Porzuca kierunek ciekawszy, który wykluczał rozwiązania najprostsze, gdzie praca, przejawiająca się podejmowanymi decyzjami, każdego trybika-bohatera miała swój niebagatelny i odczuwalny dla czytelnika ciężar, znaczenie; a rusza po linii wygodniejszej, wzdłuż której mimo że pewne trudności się pojawiają (całkiem licznie zresztą), to de facto wiele nie komplikują – staje się bowiem jasne, że MUSZĄ być, czy to przez magiczne koło zębate Seyonne’a, czy Aleksandra, przezwyciężone.

„Przeobrażenie” – debiut, przypomnę – wypada więc traktować raczej w kategoriach sygnalizacyjnych: talentu autorki do tworzenia pełnokrwistych postaci oraz umiejętności umieszczania ich w interesującym kontekście – czyli zdolności, których rąbek z początku Carol B. nam uchyla, by, „zawstydziwszy się”, uciec niestety zaraz potem – śladem legionu tolkienowych epigonów – w bezpieczne ostępy schematów, wypróbowanych szablonów. Amerykańska pisarka nie wykorzystała szansy, aby jej powieść – która bezsprzecznie pozostaje jednak porządnym czytadłem – stała się „czymś więcej”; jest tylko (lub aż) obietnicą na to „coś”. Może w przyszłych tomach/cyklach, a może nie. W każdym razie, tak jak jej Aleksander Denischkar, potencjał – i to spory – Berg ma. A ponieważ na kartach „Przeobrażenia” daje on o sobie znać całkiem często, toteż i samą książką zainteresować się warto.

Przypisy:

¹ Który ani pisać, ani czytać, tak jak niemal cała arystokratyczna część jego ludu, nie umie. Sprawę ładnie naświetla passus:

Szlachta Derzhich nie uczyła się pisać i czytać, a nawet jeśli umiała, to nikomu się nie przyznawała. Derzhi byli narodem wojowników i choć doceniali pisarskie zdolności swoich uczonych i kupców, cenili ich w taki sam sposób jak cenili psy, które robiły różne sztuczki, ptaki bezbłędnie przenoszące wiadomości czy iluzjonistów zmieniających króliki w kwiaty. Sami wcale nie chcieli tego robić.

² Z równowagi, jaka panowała w pierwszej części „Przeobrażenia” między kłopotami „mikro” (czyli czymś w rodzaju: „zostałem wykorzystany, zhańbiony”) i „makro” (czyli: „ach, źle się dzieje, świat ratować już czas”), w partii drugiej pozostaje tylko wspomnienie; dysonans powstaje na skutek przeładowania książki problemami ODWIECZNYMI A PRZYTŁACZAJĄCYMI (świat, bohaterów... i czytelnika).