„Historia i fantastyka” należy do dość popularnego rodzaju, tzw. wywiadu-rzeki. Przeprowadza go profesor Stanisław Bereś – historyk literatury, krytyk, eseista, poeta i tłumacz. Jego rozmówcą jest jeden z najbardziej znanych i uznanych pisarzy polskiej fantastyki, autor m.in. wielu opowiadań, felietonów, cyklu wiedźmińskiego i tzw. Trylogii Husyckiej Andrzej Sapkowski. Jest to postać wzbudzająca wiele emocji zarówno w świecie czytelników, autorów jak i krytyków tego gatunku. Tym bardziej wzmiankowana pozycja wzbudzała moją ciekawość.

Bez wątpienia fakt ukazania się tego wywiadu w formie książkowej jest dość znaczący. Głównie właśnie na niewątpliwy wkład Sapkowskiego w polską literaturę fantastyczną oraz jego postawę podczas wszelkich konwentów czy też przeprowadzanych z nim wywiadów. Profesor Bereś stara się w bardzo dociekliwy, często wręcz irytujący ASa sposób, wypytać go o wiele kwestii dotyczących jego twórczości, inspiracji, procesu tworzenia, a także zawartych w jego książkach treści. Sapkowski częstokroć powtarza, że on a jego twórczość to dwie odrębne, nie wynikające z siebie sprawy.

„Tylko złe książki mówią coś o swoich autorach. Dobre mówią o bohaterach” mówi Sapkowski, zazdrośnie strzegąc swoich poglądów na świat i otaczającą nas rzeczywistość. Mimo tego, można z tego interesującego przecież wywiadu wywnioskować, przynajmniej ogólnie, stosunek Sapkowskiego do religii, wolności obywatelskich czy np. kary śmierci. Twardo jednak odmawia on udzielenia odpowiedzi, czy choćby zdradzenia się ze swoimi sympatiami politycznymi i neguje prawdziwość wszelkich doń nawiązań, których doszukują się czytelnicy, krytycy czy dziennikarze.

„Przecież dopóty, dopóki nie nadam pisaniu wyraźnych i czytelnych cech manifestu, nie wiecie, jaki naprawdę jestem. A jeśli nie wiecie, to jakim czołem możecie wysnuwać teorie o „agnostycznych determinantach” i „osobistych konfliktach”? Fe, panowie. Tak się nie robi.” Tym samym Sapkowski odrzuca ewentualność rzutowania jego przeżyć, emocji, czy też przemyśleń na swoją twórczość, uznając je ewentualnie warunkowo: ”Naprawdę, rzadko mi się zdarza zawrzeć w moich książkach wydarzenia z mojego życiorysu. I dobrze, że tak jest, bo pisarstwo nie jest pamiętnikiem ani konfesjonałem”.

Trzeba przyznać, że zarówno Sapkowski jak i Bereś są godnymi siebie rozmówcami. Z pewnością posiadają ogromny zasób wiedzy, zarówno tej ogólnej jak i dotyczącej literatury (Sapkowski jest także niewątpliwym ekspertem w dziedzinie fantastyki). Powoduje to naprawdę ciekawą dyskusję, którą, niestety, częstokroć torpeduje twórca „Wiedźmina” odmawiając odpowiedzi, stwierdzając, że się na danym temacie nie zna, co w jest z pewnością lepsze niż udawanie znawstwa, ale czasem brakuje po prostu ogólnej, subiektywnej opinii Sapkowskiego w danej sprawie. Szkoda. Na takim zachowaniu traci też momentami płynność rozmowy.

Sapkowski ucieka też od wszelkiego uogólniania, jednoznacznie określając, że proces tworzenia jest odrębną sprawą każdego pisarza. „(...) Pisarz to indywidualista. Zawsze musi być indywidualistą, zawsze musi puszczać swą rzekę korytem, które sam wyrył i wygrzebał. A uczyć się można. I trzeba. Od kogo się da. Od klasyków zwłaszcza” mówi, czym daje do zrozumienia, że każdy pisze troszkę inaczej, co nie przeszkadza rozwijać swych umiejętności podpatrując innych.

Z tego obszernego, liczącego ponad 280 stron, wywiadu dowiadujemy się także o kulisach tworzenia zarówno cyklu wiedźmińskiego jak i Trylogii Husyckiej. Sapkowski często zaznacza, że jest profesjonalistą, że pisze nie tylko wtedy, kiedy ma wenę, ale i wtedy, kiedy trzeba, mimo, iż wymaga to wysiłku. Wyjaśnia też swoją zabawę konwencją, odnoszenie się przy pomocy cytatów, motywów do innych dzieł literatury, czasem zdradzając do czego nawiązuje, a czasem pozostawiając to jednak w tajemnicy.

„Każda literatura, chcąc zabawić czytającego, tak przedstawia wydarzenia, że nieistotna staje się ich prawdziwość, choć zawsze mieści się ona w pewnych granicach prawdopodobieństwa. Fantastyka idzie jeszcze dalej. W niej wszelkie nieprawdopodobieństwo może być prawdopodobne. I to właśnie może do niej pociągać, ale może i zniechęcać”.

Jakże trafnie Sapkowski określa fantastykę! W całej książce jest naprawdę sporo celnych, czasem dyskusyjnych opinii na temat gatunku, z którymi warto się zaznajomić. Zwłaszcza, że padają one z ust bez wątpienia specjalisty konwencji fantastycznej. „Rolą pisarza jest więc znaleźć złoty środek pomiędzy prawdopodobieństwem a archetypem i fantazją, by stworzyć interesująca mieszankę z wszystkiego, czego czytelnik się spodziewa i co jest dla niego zupełnie nieoczekiwane”. Jednocześnie Sapkowski przestrzega też przed tym, że: „Fabuła nie jest z gumy, trzeba ją czyścić z rzeczy fabule zbędnych. Powieść to nie jest wór na świetne pomysły autora”.

Widać, że przepytywany autor jest kimś, kto zna się na swojej pisarskiej robocie. Interesująco wypadły w tym kontekście fragmenty wywiadu dotyczące konwencji, jej przestrzegania i łamania oraz sposobu tworzenia fabuły. Sapkowski momentami zaskakuje swoją bezkompromisowością opinii oraz bezpośredniością wypowiedzi. Nie brakuje też w nich ironii czy najzwyklejszego poczucia humoru. Rozmawiając np. o spotkaniach z fanami, czy tez innymi pisarzami podczas wszelkich konwentów, obala wiele, często nieprzychylnych mu opinii, stwierdzeniem: „Wiem natomiast, czym są moje spotkania autorskie i jak wyglądają. Na temat moich spotkań autorskich mam wiedzę większą niż ktokolwiek. Byłem na wszystkich”. Trudno się z takim stwierdzeniem nie zgodzić.

W przeciągu całej rozmowy Sapkowski często wyjaśnia, a nawet prostuje czy wręcz dementuje rozmaite opinie mu przypisane, a skrzętnie wyszukane przez profesora Beresia. Przyznam, że zmienia to mój obraz tego pisarza na bardziej pozytywny. Oczywiście Sapkowski nadal jest według mnie postacią nietuzinkową, co podczas opisywanego wywiadu nie raz, nie dwa, i nie trzy wychodzi na jaw.

Książka jest z pewnością wartą przeczytania (choć niekoniecznie zakupienia – około 35 złotych to dość sporo za niespełna 300 stron wywiadu) pozycją. Wymienione przeze mnie cytaty to tylko część z wielu opinii wartych poznania przez każdego fana literatury fantastycznej (i nie tylko). Szkoda tylko, że nie udało się tej rozmowy uczynić bogatszą, głownie z winy Sapkowskiego i jego kategorycznej momentami odmowy odpowiedzi, choć profesor Bereś również czasem zdawał męczyć zbytnio swego rozmówcę. Tak jednak czasem bywa w rozmowach z nietuzinkowymi postaciami.