Trzeci tom cyklu to moment, w którym seria powinna być już w pełni ukształtowana. W przypadku „Długiej Ziemi” właśnie tak jest – po „Długim Marsie” nie spodziewajcie się niczego, czego nie doświadczyliście w dwóch wcześniejszych odsłonach.

Proste urządzenie składające się ziemniaka i kilku śmieci możliwych do znalezienia w każdym mieszkaniu otworzyło przed ludzkością drogę do nieograniczonej liczby światów. Tylko od nich zależy co zrobi z milionami alternatywnych wersji Ziemi. W poprzednich dwóch tomach – „Długiej Ziemi” i „Długiej wojnie” – efekty ekspansji ludzkiej rasy nie były zadowalające, ale pojawiła się nadzieja, że sytuacja się uspokoi i na wykrocznych światach zapanuje równowaga. „Długi Mars” pokazuje, że stan ten był tylko chwilowy.

Struktura tej powieści jest dość chaotyczna. Składają się na nią trzy główne wątki, ale żaden z nich nie aspiruje do osi przewodniej – to raczej zapiski kolejnych wydarzeń dziejących się w wykreowanym świecie, a nie próba napisania zgrabnie skonstruowanej powieści. Wydawałoby się, patrząc po tytule, że kluczowe znaczenie będzie miała eksploracja wykrocznych wersji Marsa, ale wcale tak nie jest. Wątek ten stanowi zaledwie mało istotny – by nie powiedzieć zbędny – element tej powieści. Być może skutki wyprawy na Czerwoną Planetę nabiorą znaczenia w kontynuacjach (choć „Długi Mars” początkowo był reklamowany jako zakończenie trylogii), ale na ten moment wydarzenia na Marsie przynoszą zawód.

Pozostałe dwa wątki dzieją się na Ziemi i jej alternatywnych wersjach – i właśnie tam należy szukać pomysłu przewodniego. Z jednej strony wyrusza kolejna wyprawa mająca na celu eksplorację odległych światów; z drugiej Joshua natrafia na niezwykle uzdolnionego dzieciaka. Oba doprowadzają do konkluzji, że wśród ludzi pojawiła się nowa, znacznie bardziej rozwinięta rasa. Dalsza część to opisanie reakcji władz na to zjawisko – z tym, że jest to przeprowadzone pospiesznie i sprawia wrażenie zastosowanego na siłę, a nie przemyślanego pomysłu. Wcześniej przynajmniej autorzy próbowali zarysować problematykę istnienia alternatywnych światów w kontekście istnienia społeczeństwa (czy udanie, to zupełnie inny temat). Tutaj posługują się już niemal wyłącznie kliszami.

Tak naprawdę całość „Długiego Marsa” to coś, co widzieliśmy już wcześniej: opis kolejnych światów, w których autorzy puszczają wodzy wyobraźni. Celem podróży bohaterów są coraz dalsze wersje Ziemi (lub Marsa): dziwne i straszne, zamieszkałe przez obce organizmy, czasem nawet przejawiające inteligencję. Nie sposób oprzeć się wrażeniu, że im więcej wersji Ziemi poznajemy, tym bardziej rozłazi się świat przedstawiony. W pewnym momencie zniknęła fabularna istota, a prym przejęła sama podróż przez fantastyczne światy, zaś postaci zostają sprowadzone do roli kamer pokazujących nowe pomysły autorów. W tym tomie jest nieco lepiej pod tym względem niż w „Długiej wojnie”, ale nadal rozłożenie akcentów dalekie jest od satysfakcjonującego.

Nie jestem fanem serii, czemu dawałem wyraz w recenzji pierwszych dwóch tomów. Doceniam początkowy urok pomysłu i próbę poruszania poważniejszej, socjologicznej tematyki. Niestety te atuty przesłania pogoń za prezentowaniem kolejnych wariacji Ziemi. W tym tomie dochodzą jeszcze alternatywne Marsy. Nie jest to zmiana, która wpłynęłaby jakościowo na ocenę serii.