Po „Krótkim szczęśliwym żywocie brązowego Oxforda” w serii efektownych Dickowskich wydań Rebisu dostajemy w ręce drugi tom “Opowiadań wybranych” amerykańskiego pisarza, zawierający 27 opowiadań opublikowanych w latach 1953-1955. Ciągle niewiele w nim kanonicznych tekstów – wszystkie opowiadania z „Wariantu drugiego” zostały napisane przed wydaniem pierwszej powieści Dicka – ale już w nich bardzo wyraźnie zarysowują się klasyczne dla autora motywy, tematy, pytania i techniki narracyjne.

Jak to zwykle bywa w przypadku edycji zawierających „dzieła wszystkie”, a zwłaszcza tomów zawierających owoce wczesnego etapu pisarskiej kariery autora, do „Wariantu drugiego” trafia kilka tekstów z perspektywy czasu niepotrzebnych, przewidywalnych i zwłaszcza na tle całej twórczości uderzająco sztampowych (choćby „Za drzwiami”, tytułowy „Wariant drugi” czy „Świat Jona”). Na szczęście dużo więcej jest tu opowiadań sporo ciekawszych, krążących wokół koncepcji wielu światów, a przede wszystkim pytań o autentyczność rzeczywistości i (nie)możliwość jej weryfikacji. Klasycznym przypadkiem jest „Jej świat” - opowiedziana w humorystycznej, nawiązującej do opowiadań Damona Runyona konwencji historyjka o tym, jak trudno stwierdzić, kto odgrywa w danym świecie rolę demiurga, a kto marionetki. W „Stacji podmiejskiej” alternatywna rzeczywistość próbuje zajrzeć do oryginalnej, w „Miasteczku” ją po prostu eliminuje. W drugim z tych opowiadań pojawia się wielokrotnie przewijająca się przez teksty ze zbioru postać prostaczka, everymana, który świadomie bądź nie wpływa na losy otaczającego go świata czy odkrywa rządzące nim reguły (patrz też choćby „Wybitny autor” lub „Regulatorzy”). Inny aspekt zapowiadający sposób prezentowania fabuły w powieściach Dicka to koncentracja na wpływie rozklejania się różnych wersji rzeczywistości na życia osobiste doświadczających go postaci. Nie ma tu samotnych herosów mierzących się w abstrakcyjny sposób z wizjami obcych światów, praktycznie każdy z głównych bohaterów doświadczających odmiennych rzeczywistości ma czy miał rodzinę, a jego fantastyczne przeżycia odciskają się bardzo wyraźnie właśnie na sprawach domowych.

Pewnym zaskoczeniem dla czytelników znających amerykańskiego pisarza z jego najsłynniejszych dzieł mogą być opowiadania koncentrujące się na konsekwencjach procesów społecznych. Są wśród nich analizująca kwestię optymalizacji procesu wychowania i zapewniania dzieciom idealnych warunków rozwoju „Progenitura”, opisujący wzrost kontroli nad ludnością oraz jej zamysłami „Kapturnik” i świetne, dotyczące ludzkiej skłonności do udoskonalania codziennego bytu „Pewne formy życia”. Słabiej wypadają teksty ilustrujące czy parafrazujące współczesność, czyli na przykład „Marsjanie przybywają chmarami”, w którym przybycie obcych służy do ilustracji tego, jak łatwo nienawidzić odmienności.

Na łamach zbioru regularnie występują wątki związane z robotami i ich rywalizacją z ludźmi, często będące długotrwałą konsekwencją zimnej wojny przemieniającej się w pewnym momencie w wojnę jak najbardziej gorącą. Wiążą się z nimi rozważania o braku pamięci gatunkowej - w „Wypadzie na górę” istoty zaawansowane technologicznie postrzegane są jako stwory ze starożytnych bajek, w „Jamesie P. Crowie” z kolei zaś roboty propagują wizję historii, w której to one były pierwszymi mieszkańcami Ziemi.

Warto wreszcie wspomnieć o mającym nieco inny charakter jednym z najlepszych tekstów w książce, opowiadającej o radioaktywnej Ziemi przyszłości „Planecie nie dla ludzi”, mówiącej o postrzeganiu ludzkiej rasy jako gospodarzy planety.

Opowiadaniom towarzyszą dwie przedmowy. Pierwsza, autorstwa Macieja Parowskiego, z jednej strony omawia wątki i motywy obecne w opowiadaniach z „Wariantu drugiego” na tle całej twórczości Dicka, a z drugiej skupia się na filmowych adaptacjach spuścizny amerykańskiego pisarza. Druga, pochodząca z wydania amerykańskiego i napisana przez Normana Spinrada prezentuje między innymi realia rynku wydawniczego, w których funkcjonował w latach 50. XX wieku kalifornijski wizjoner, wyjaśniające, dlaczego pisał (i publikował) on wówczas tak wiele opowiadań. Obie zdecydowanie warto przeczytać, przy czym polecałbym raczej odłożenie tego na czas po lekturze zawartych w tomie opowiadań.