Tom zamykający „Trylogię ryfterów” stanowi kompilację pomysłów i rozwiązań fabularnych znanych z dwóch wcześniejszych części. To powtórzenie znanych już czytelnikom motywów powoduje znużenie i szybko gasnącą fascynację wykreowanymi przez Wattsa realiami.

Klaustrofobiczna, pełna psychozy „Rozgwiazda” oraz będący przede wszystkim opisem zemsty „Wir” nie były tak oszałamiającymi powieściami, jak „Ślepowidzenie”, ale zapewniały czytelnikowi – często głęboką – satysfakcję z lektury. Tymczasem „Behemot”, poskładany z tych samych literackich klocków, już tej przyjemności nie przynosi.

Strukturalnie książka podzielona jest na dwie części. Pierwsza – „β-max” – toczy się w morskich głębinach, gdzie ryfterzy prowadzą trudną koegzystencję z tkwiącymi w zamkniętej bazie korpami. Napięcie między grupami prowadzi do eskalacji konfliktu, a sytuację zaostrza dodatkowo pojawienie się zmutowanego Behemota, na którego ryfterzy nie są już odporni. Druga część powieści, „Seppuku”, toczy się na powierzchni, gdzie Lenie i Ken starają się odkryć źródło zarazy, a jednocześnie zostają wplątani w znacznie szerzej zakrojony konflikt, w którym niebagatelną rolę odgrywa kolejny patogen nazywany – o zaskoczenie – tak jak tytuł tej części.

W obu wypadkach rozwiązania fabularne nie są oczywiste, ale też sposób prowadzenia narracji nie porywa. Nie sposób oprzeć się wrażeniu, że Watts czuje się znacznie lepiej w kreowaniu kameralnej atmosfery i konfrontowaniu ciekawie zakreślonych postaci z pomysłami bazującymi na zdobyczach nauki¹⁾. Gdy próbuje zawiązywać bardziej dynamiczną akcję, atmosfera się sypie. Można wręcz powiedzieć, że zainteresowanie „Behemotem” jest odwrotnie proporcjonalne od ilości akcji w danym jego momencie.

Najciekawszy aspekt powieści przynosi właśnie „Seppuku”; i to nie za sprawą wzmiankowanej powyżej walki z patogenem. O wiele ciekawsze jest zestawienie trzech postaci: Lenie Clark, Achillesa Desjardinsa i Kena Lubina. Każdy z nich na swój sposób jest wielokrotnym mordercą, ale różnią ich tak pobudki (nie mówiąc o metodach), jak i stosunek do konsekwencji swoich czynów. Watts uwielbia bohaterów-socjopatów, więc i tutaj zgrabnie rozgrywa ten motyw. W dodatku, chociaż cechy ich charakterów znane są już z wcześniejszych tomów, Wattsowi udało się jeszcze uwypuklić – lub za sprawą okoliczności nieco zmienić – kluczowe aspekty ich natury. Przy czym, wykorzystując takie, a nie inne wzorce osobowościowe, ucieka od moralizowania czy wartościowania: raczej jak bezduszny naukowiec wrzuca ich razem do jednego tygla i czeka, co się z niego wyłoni.

Pozostałe wątki mocno kojarzą się z wcześniejszymi częściami, chociaż nie są tak dobrze wykonane. Na przykład opisów z życia w oceanicznych głębinach nie odbiera się już jako tak przejmujących, a ponowna podróż przez Stany ogarnięte zarazą również nie budzi takich samych emocji. Wydaje się, że w tych wątkach Watts nie był w stanie zaoferować już nic nowego, a próba sprzedania drugi raz tego samego z modyfikacjami polegającymi na podkręceniu tempa lub zwiększenia rozmachu okazała się nieudana.

Odrębną sprawą są kwestie edytorskie. Mimo że od czasu antologii „Steampunk” czy nawet „Rozgwiazdy” Ars Machina znacząco poprawiła jakość tłumaczenia, redakcji i korekty, to w „Behemocie” nie uniknęła licznych potknięć. Tekst miejscami jest chropowaty, terminy naukowe nie zawsze idealnie dobrane, a literówki potrafią zirytować. Szkoda, bo te elementy potrafią skutecznie zniechęcić do lektury.

Trzecia część „Ryfterów” kontynuuje wcześniejsze wątki i pomysły, co sprawia, że nie jest pozycją choć w połowie tak oddziałującą na wyobraźnię czy psychikę odbiorcy. Kilka nowych elementów, stanowiących raczej dopełnienie obrazu niż odświeżenie cyklu, nie rekompensuje zawodu czytelnika przyzwyczajonego przez Wattsa do zasypywania go ogromem idei i wizji. W efekcie „Behemot”, chociaż jest na swój sposób logiczną kontynuacją „Rozgwiazdy” i „Wiru”, przynosi rozczarowanie.

---

¹⁾ Do powieści, tak jak w poprzednich, dołączony jest krótki przewodnik po poruszanych kwestiach – przy tym pojawiają się wyjaśnienia, jak bardzo autor dał się ponieść fantazji.