Przekrój twórczości Edgara Allana Poego połączony z esejami współczesnych twórców zapowiada wybuchową mieszankę i chociaż rzeczywistość nie jest aż tak wspaniała, to „W cieniu Mistrza” jest pozycją, na którą warto zwrócić uwagę.

Edgar Allan Poe mimo krótkiego żywota na zawsze zapisał się w historii literatury; jego twórczość stała się wzorem lub inspiracją dla wielu późniejszych autorów, a siła oddziaływania pomysłów zawartych w prozie i poezji nawet współcześnie jest duża i wpływa na pisarstwo obecnie tworzących adeptów literatury. Taka jest myśl przewodnia, która przyświecała Michaelowi Connelly’emu, gdy zabrał się za tworzenie antologii zatytułowanej „W cieniu Mistrza”.

Już na samym wstępie należy się małe sprostowanie: pod terminem antologii kryje się zwykle zbiór opowiadań różnych autorów (jak na przykład pokrewny tytułem „W hołdzie królowi”, gdzie autorzy oddawali krótkimi formami cześć J.R.R. Tolkienowi). Tymczasem omawiany tu zbiór jest wyborem opowiadań i poezji (a nawet zawiera fragment „Opowieści Arthura Gordona Pyma z Nantucket”, jedynej ukończonej powieści Poego) wzbogacony o eseje dwudziestu pisarzy, wśród których znajdują się między innymi tak popularni autorzy jak Stephen King, Jeffery Deaver czy Sue Grafton¹⁾.

Eseje te mają przeważnie bardzo osobisty charakter. W zasadzie nikt nie sili się na dogłębną analizę opowiadań czy próby powiązania ich treści z epizodami z życia Poego. Oprócz kilku początkowych tekstów zawierających m.in. podstawowe dane biograficzne, artykuły autorów zaproszonych do antologii koncentrują się wokół roli, jaką odegrały konkretne z utworów w ich życiu czy też karierze pisarskiej. Niektóre z esejów pisane są w poważnym tonie, inne zaś to humoreski.

Teksty te zapewne miały stanowić wartość dodaną „W cieniu Mistrza”: wszak na rynku dostępnych jest wiele zbiorów prezentujących twórczość urodzonego w Bostonie pisarza. Niestety przynajmniej połowa z nich zdaje się być nijaka: ani ciekawa, ani zabawna, ani wnosząca jakąś dodatkową wiedzę. Zbyt wiele z nich opiera się na schemacie „przeczytałem/am opowiadanie X i odmieniło to moje postrzeganie literatury”. Niemniej znajdzie się też przynajmniej kilka interesujących lub zabawnych perełek, dzięki czemu ocena tej części zbioru nie wypada jednoznacznie.

Zarzutu bezpłciowości nie można postawić za to utworom tytułowego Mistrza. Pierwszym ich atutem jest różnorodność; w zasadzie nie ma dwóch tekstów opartych na tym samym pomyśle lub schemacie. Poe wykorzystuje urozmaiconą tematykę, potrafiąc wykorzystać zarówno romantyczny surrealizm, jak i znacznie bardziej realistyczną prozę. Stąd w szesnastu²⁾ utworach czytelnik znajdzie surrealistyczne wizje, flirty z dziewiętnastowiecznymi pseudonaukami, mrożące krew w żyłach relacje z podróży, poszukiwania skarbów, zemstę, nostalgię i miłość. Jeśli nawet jakiś motyw powraca kilkukrotnie, to przedstawiany jest w innym ujęciu.

Bogata tematyka opowiadań idzie w parze z różnymi konwencjami literackimi, które wykorzystuje Poe. Zwykle kojarzy się go jako jednego z twórców podwalin pod literaturę grozy i rzecz jasna teksty takie jak „Studnia i wahadło” czy „Maska Czerwonej Śmierci” potwierdzają tę tezę. Liczne utwory wykorzystują nadprzyrodzone elementy (lub wrażenie występowania takowych), by przez ich pryzmat opowiedzieć jakąś historię. To właśnie ona jest sednem, a fantastyka jedynie narzędziem.

Biorąc powyższe pod uwagę warto jednocześnie zaznaczyć, że amerykański pisarz był również autorem pierwszych opowieści detektywistycznych³⁾. Czytając kryminalną zagadkę w „Morderstwach przy Rue Morgue” czy odczytywanie zaszyfrowanej wiadomości ze „Złotego żuka” ma się pewność skąd Arthur Conan Doyle wziął pomysł na Sherlocka Holmesa i przynajmniej niektóre z historii o nim.

Poe znalazł licznych naśladowców, ale niewielu udało się dorównać mu biegłością w posługiwaniu się piórem, przede wszystkim w tworzeniu intrygujących portretów psychologicznych postaci, umiejętności kreowania nastroju i dużej palety rozwiązań fabularnych. Jego twórczość żyje nie tylko dzięki epigonom, ale sama nadal posiada niezaprzeczalną wartość i czyta się ją z przyjemnością⁴⁾. Mistrz nie tylko rzuca cień, ale dzięki swoim utworom nadal pozostaje żywy i dla wielu niedościgniony.

---

¹⁾ Pełna lista autorów: Michael Connelly, T. Jefferson Parker, Jan Burke, Lawrence Block, P.J. Parrish, Lisa Scottoline, Laura Lippman, Laurie R. King, Tess Gerristen, Stephen King, Steve Hamilton, Edward D. Hoch, Peter Robinson, S.J. Rozan, Nelson DeMille, Sara Paretsky, Joseph Wambaugh, Thomas H. Cook, Jeffery Deaver, Sue Grafton.

²⁾ W zbiorze znajdują się następujące utwory E.A. Poego:

• „W wirze malstromu”

• „Baryłka amontillado”

• „Czarny kot”

• „William Wilson”

• „Manuskrypt znaleziony w butelce”

• „Upadek domu Usherów”

• „Fakty w sprawie p. Valdemara”

• „Ligea”

• „Zdradzieckie serce”

• „Studnia i wahadło”

• „Maska Czerwonej Śmierci”

• „Morderstwa przy Rue Morgue”

• „Złoty żuk”

• „Kruk”

• „Dzwony”

• „Opowieść Arthura Gordona Pyma z Nantucket” (fragment)

³⁾ Podczas lektury „W cieniu Mistrza” można wręcz odnieść wrażenie, że właśnie ta część twórczości Poego jest bardziej znacząca: zbiór powstał pod patronatem Mystery Writers of America, które to stowarzyszenie rokrocznie przyznaje Edgary – nagrody za najlepsze dzieła kryminalne danego roku w Ameryce.

⁴⁾ Nie bez znaczenia w odbiorze jest tłumaczenie: przekład Andrzeja Szulca sprawia wrażenie uwspółcześnionego wobec wielu innych tłumaczeń dostępnych na rynku.