„Tytus ma siedem lat. Jego granice wyznacza Gormenghast. Wykarmiły go cienie, odłączono go od piersi niejako na sieci obrzędów, w uszach ma echa, w oczach kamienny labirynt, lecz mimo to w jego ciele jest coś innego – coś innego niż to cieniste dziedzictwo. [...] Dar promiennej krwi. Krwi, co się śmieje, gdy zasady mruczą: „Płacz”. Krwi co boleje, gdy zmurszałe prawa kraczą „Raduj się!”. O mała rewolucjo pośród wielkich cieni!”

To słowa rozpoczynające „Gormenghast”. Podsumowują one dobrze poprzednią powieść, jak i stanowią przepowiednią przyszłych wydarzeń. Za motyw przewodni cyklu Mervin Peake wziął młodość, stawiając ją w opozycji do tradycji, której odbiciem w materii są zamkowe mury. W pierwszej części „Tytusie Groanie”, bohater tytułowy z uwagi na niemowlęcy wiek był raczej pretekstem wydarzeń niż ich kreatorem. To Steerpike, makiaweliczny kuchta, wykorzystał poruszenie wynikłe z urodzin siedemdziesiątego siódmego dziedzica Gormenghast, zaczynając – znaczony intrygami i trupami – pochód na szczyt hierarchii starożytnego zamczyska. Młody hrabia jednak dorasta, usamodzielnia się, stojąc mu na drodze. Sytuacja, jaką zarysował Peake, prowokuje kilka refleksji. Tytus i Steerpike, choć są dla siebie rywalami w grze o najwyższą stawkę, w gruncie rzeczy są do siebie podobni. Obaj młodzi, uciskani przez społeczną rzeczywistość zamczyska, nagminnie łamią zasady, prowadząc podwójne życie. Nie ma znaczenia, że jeden jest bardziej marzycielem, a drugi bardziej mordercą – Peake tworzy bohaterów wbrew częstemu zarzutowi podnoszonemu wobec klasyki fantasy, że przedstawia czarno-białe obrazy. Tu nawet postaci pełne dobrych intencji, bywają zwapniałe, pełne nerwic i natręctw, karykaturalnych grymasów, z duszą na zawsze wmurowaną w krzywe mury Gormenghast.

Jedną z osobistości blurbu recenzowanej powieści jest Christopher Paolini, który gorąco powieści Peake’a poleca. Cóż, popatrzyłbym sobie z czystej ciekawości, jak fani prozy w stylu Paoliniego odbijają się od recenzowanej powieści. Owszem, jest to proza skoncentrowana na motywie młodości, ale raczej nie dla młodzieży, a przynajmniej nie dla typowych jej przedstawicieli. Może należałoby raczej polecić czteroodcinkowy serial BBC ekranizujący dwie pierwsze powieści o Tytusie? Zmienia on nieco całość, czyniąc ją bardziej przyswajalną dla współczesnego odbiorcy, podkreślając jedne wątki, a skracając inne. Czy poznanie serialu przed książką może zepsuć jej odbiór? Wątpię. Równie dobrze można rozważać to, czy da się wyspoilerować obraz, czy da się wyspoilerować muzykę? Wprawdzie wartość niektórych książek zasadza się tylko na jednorazowej radości z przeprowadzenia fabuły z punktu A do punktu B. Ale są też powieści, których nie da się zepsuć spoilerem, bo ich siła tkwi nie tyle w historii, co w języku, jakim zostały spisane. Ciekawi mnie, jak językiem ekranu przenieść chociażby frazę rozpoczynającą recenzję.

Mimo wszystko Peake ma jednakże irytującą manierę do rozbudowywania mało wnoszących wątków postaci drugoplanowych (np. miłosne podchody Irma Prunsquallor), traktując to jednocześnie jako pretekst dla długich sekwencji impresji wzrokowych. Warto podkreślić prekursorstwo Peake’a, być może nie tak oczywiste dzisiaj, gdy wyobrażenia olbrzymich gotyckich zamczysk kształtują bardziej levele gier takie jak Devil my Cry czy Castlevania. Podczas gdy autorzy tacy jak Tolkien czy Le Guin preferowali ruralistyczne krajobrazy, tak Peake był prekursorem miejskiego fantasy, bo w istocie – Gormenghast bardziej przypomina na wpół wymarłe miasto niźli nawet największą zabudowę obronną. Dobrze prezentuje się okładka przedstawiająca rzut na mury – chociaż szkoda, że zabrakło w niej tego elementu groteski i karykatury, jaka cechowała ilustrację okładkową „Tytusa Groana”. Wciąż obie książki na półce komponują się obok siebie świetnie, a z tego co widzę w zapowiedzi na skrzydle okładki, kolejne oprawy graficzne tego cyklu będą trzymać poziom. Warto prozę Peake’a kolekcjonować, bo to kolekcja pięknych fraz. Spoilerooporna.