Nie chciałbym być źle zrozumiany, ale... nie płakałem po Tomaszu Pacyńskim. Owszem, znam jego twórczość; przeczytałem garść opowiadań, cykl „Sherwood”, jednak nigdy nie należał on do grona moich ulubionych pisarzy. Nie miałem również okazji zetknąć się z nim w Internecie, gdzie dyskutował na forach i sprawował funkcję redaktora naczelnego w e-zinie „Fahrenheit”, ani na którymś ze spotkań autorskich. Stąd też idea antologii opowiadań pisanych specjalnie z myślą o Pacyńskim była dla mnie dużym zaskoczeniem. Dlaczego akurat on, czy nie było lepszych, bardziej zasłużonych? Liczyłem zatem po cichu, że „Bajki dla dorosłych” pozwolą mi zrozumieć fenomen „Packa”. Lektura książki pozostawia jednak więcej pytań niż odpowiedzi.

Nie wiem z jakiego klucza byli dobierani autorzy – czy był to świadomy wybór osób, które rzeczywiście znały pisarza, czy też oparto się na rankingach popularności. Pytanie o tyle zasadne, że jedynie nieliczni (m.in. Wojciech Świdzieniewski i Magdalena Kozak) w przedmowie do opowiadań starali się nieco przybliżyć sylwetkę zmarłego pisarza. Pozostali skoncentrowali się na napisaniu motta czy dedykacji. Nie żebym spodziewał się panegiryku, tu w stu procentach zgadzam się z autorką przedmowy do antologii, Małgorzata Koczańską. Po prostu zabrakło mi ukazania postronnym czytelnikom, kim był dla środowiska polskiej fantastyki Pacyński.

Zaskakuje także nieco sam dobór tekstów. Tytuł sugerowałby, że opowiadane historie będą rodzajem trawestacji, opowiedzenia na nowo starych motywów. Owszem, większość autorów poszła tym tropem, inni natomiast stworzyli utwory, które są dużo bardziej reprezentatywne dla ich własnej twórczości.

Antologię otwiera tytułowe opowiadanie autorstwa samego Tomasza Pacyńskiego. „Bajki dla dorosłych” to kolejna odsłona dziejów Dziadka Mroza i Matyldy, ale jeszcze bardziej gorzka i trudna niż zwykle. I tego wydźwięku nie zmienią setki wystrzelonych kul.

Bajkowym tropem podąża też Anna Kańtoch – i robi to, moim zdaniem, doskonale. Historia Ewy Rejtych początkowo rozwija się dosyć ospale i czytelnik nie wie, gdzie fabuła go poprowadzi. Kolejne fragmenty układanki są dodawane mimochodem i dopiero zakończenie ujawnia całą prawdę. Trzeba również pochwalić świetne kreacje postaci – Kańtoch wystarcza kilka zdań, by z bezbarwnej osoby stworzyć pełnokrwistego bohatera. Rezultat tych wszystkich zabiegów jest więcej niż zadowalający – otrzymujemy nieco liryczne, ale i potrafiące postraszyć opowiadanie o magii w szarej rzeczywistości. Kto wie, może „Za siedmioma stopniami” powtórzy sukces „Świata Dantego”?

Dużo mniej udanie bajkowe rekwizyty wykorzystują inni autorzy. Utwory Rafała Dębskiego („Gdy smok powie dobranoc”), Roberta J. Szmidta („To będą inne święta”), Magdaleny Kozak („Polowanie na jednorożce”) oprócz korzystania ze zgranych motywów łączy szybkość z jaką popadają w zapomnienie. Na ich tle przyzwoicie prezentuje się „Skok na żywca” Ewy Białołęckiej udanie zespalający elementy bajki i kryminału w klimacie przywodzącym komiksowy cykl „Baśnie”.

Spodobać może się także „Smak kurzu” Mai Lidii Kossakowskiej – magiczna przypowieść o człowieku żyjącym między światem rzeczywistym a magią. Ciekawie poprowadzona fabuła zwieńczona melancholijnym zakończeniem czyni z utworu jeden z mocniejszych kawałków w zbiorze.

Nie przekonał mnie natomiast Wojciech Świdziniewski ze swoim „Bądź moim krukiem”. Opowieść o niespodziewanej inwazji magicznych sił na nasza rzeczywistość nie byłaby najgorsza, gdyby nie wkurzająca postać samego głównego bohatera, który skutecznie psuje przyjemność z czytania. Egoistyczny, męczący swoimi domniemanymi i prawdziwymi kompleksami, z wyglądu zewnętrznego i zainteresowań przypominający samego autora. Czyżby jego alter ego? Chyba nie, jeśli zawierzymy choć części krążących o „Wikingu” opowieści.

Nie przekonuje mnie natomiast zamieszczenie w antologii utworów Jacka Komudy („Partia porucznika Szymańskiego”), Andrzeja Pilipiuka („Dzwon wolności”), Jarosława Grzędowicza („Chwila przed deszczem”), EuGeniusza Dębskiego („Trupi tan”). Pomijając kwestie ich jakości, nie komponują się one z magiczno-baśniowym klimatem reszty utworów, po prostu w trakcie ich lektury odniosłem wrażenie, że są z zupełnie innej... bajki. Metafizyczne spojrzenie na historię naszej ojczyzny, powrót doktora Skórzewskiego czy futurystyczne wizje przyszłości niezbyt pasują do antologii i na ile jest mi wiadome, nie mają wiele wspólnego z twórczością Pacyńskiego. Warto przy tym zaznaczyć, że nie są to w żadnym wypadku małe zapchajdziury – opowiadanie Jacka Komudy należy do najobszerniejszych w zbiorze i liczy sto dwadzieścia stron. Pozostawiam tylko pod rozwagę raz jeszcze kwestię, czy akurat powinny znaleźć się akurat w tej antologii.

Być może jestem nieodpowiednią osobą, by pisać tę recenzję. Tak jak już wspomniałem – nie dane mi było poznać Pacyńskiego i nie traktuje tej antologii w kategoriach epitafium. Oceniając samą wartość literacką utworów nachodzi mnie jedna myśl: czy nie dało się pamięci zmarłego pisarza uczcić innymi, bądź lepiej dobranymi utworami?