Michael Chabon, autor między innymi zekranizowanych „Cudownych chłopców”, wydał w 2007 roku nakładem wydawnictwa HarperCollins swoją kolejną powieść – „The Yiddish Policemen’s Union”, która gościła na liście bestsellerów New York Timesa przez sześć tygodni, debiutując od razu na drugim miejscu, a nieco później zdobyła trzy najważniejsze nagrody fantastyczne – Hugo, Nebulę i Locusa. Jako że od kilku lat wyszukuję i czytam nagrodzone książki, nie mogłem się nie zainteresować.

Autor opowiada kryminalną historię na tle alternatywnego świata, w którym Żydzi w 1940 roku otrzymali na Alasce tymczasowe schronienie przed Holocaustem (w rzeczywistości plan ten przepadł w Senacie) i którzy – w wyniku przegranej wojny o niepodległość Izraela – jednak nie mają gdzie się podziać i zostają na Alasce na stałe, w mieście Sitka, gdzie otrzymują autonomię. 60 lat później, w czasach względnie dzisiejszych, Sitka ma powrócić pod amerykańskie auspicje, a Żydzi bez specjalnego pozwolenia nie będą mogli jej zamieszkiwać.

Jak na kryminalną historię przystało, głównego bohatera, a wraz z nim „głównego trupa”, poznajemy już w pierwszym akapicie powieści. Ten pierwszy, detektyw Meyer Landsman, jest tylko nieco bardziej żywy – od czasu rozwodu z żoną alkoholik, który nie ma pojęcia co zrobi ze sobą za dwa miesiące, gdy będą kazali mu wynieść się z miejsca, w którym spędził całe swoje życie (nie będąc obywatelem żadnego kraju – podobnie jak cała reszta Żydów zamieszkałych w Sitce). Ciało znajduje w zamieszkanym przez siebie kiepskim hotelu, rzeczy znalezione w pokoju wskazują na dwa nałogi jego mieszkańca – grę w szachy (jedyna gra dozwolona w szabat) i narkotyki. Landsman razem z partnerem (choć częściej sam) próbuje rozwikłać zagadkę, napotykając na drodze między innymi mafię Chasydów, ortodoksyjnych Żydów ściśle przestrzegających prawa Talmudu, a konkretnie zwyczaju związanego z eruw, pozwalającego na omijanie niektórych praw obowiązujących w szabat, i jak nietrudno się domyślić, trafia na trop czegoś większego niż tylko standardowe ciało w pokojowym hotelu.

Pierwotny pomysł powieści narodził się w eseju „Guidebook to a Land of Ghosts”, w którym Michael Chabon rozważa możliwość istnienia państwa żydowskiego innego niż Izrael, złożonego w większej części z europejskiej diaspory żydowskiej mówiącej w języku jidysz, a nie po hebrajsku jak w przypadku współczesnych Izraelczyków. Z językiem Aszkenazyjczyków związany jest język samej powieści, zawierający wyrażenia z sitkowego slangu opartego na jidysz (z tyłu powieści czytelnik znajdzie odautorski słowniczek tych wyrażeń, niektóre z nich powinny być łatwe do rozszyfrowania dla polskiego czytelnika – np. slivovitz czy papiros). Ciekawe jak poradzi sobie ze slangiem polski tłumacz powieści.

Postacie wykreowane przez Chabona łatwo zapadają w pamięć. Oczywiście najważniejszy jest detektyw Landsman, którego przeszłość poznajemy z kilku retrospekcji, wróg szachów (podobnie zresztą jak sam autor), często podejmujący lekkomyślne decyzje, mający problemy ze sobą i z całym światem, ale jednocześnie zyskujący sympatię czytelnika. Mamy jego partnera, którego postura i indiańskie korzenie często przekonują interlokutorów do łatwiejszej współpracy, a który dużo częściej niż Landsman myśli racjonalnie. Mamy byłą żonę głównego bohatera, która przez najbliższe dwa miesiące będzie jego przełożoną, przez co oboje zostaną zmuszeni do ponownego nawiązania wzajemnych relacji... Prócz tych wyrazistych bohaterów, Chabonowi udało się też wykreować zapamiętywalne postacie epizodyczne, z których część ma nawet potencjał na odegranie nieco większych ról. Szkoda, że autor nie poświęcił im więcej miejsca, choć z drugiej strony – wtedy powieść wydłużyłaby się znacznie. Trudno mi zresztą znaleźć jakieś istotniejsze wady książki – na pewno Chabon mógł kilka sytuacji fabularnych rozwiązać sensowniej, nie uciekając się do chwytów typu deus ex machina; z kolei zakończenie zdało mi się nieco urwanym.

Czytając powieść, bardzo szybko zaczyna się odczuwać atmosferę rodem z filmu noir, nawet okładka jest w podobnym stylu. Dominują opisy „mało kolorowe”, deszcz i śnieg są nieodłącznymi towarzyszami bohatera. Z uwagi na świetny styl autora, przez powieść – w tym także wspomniany slang – płynie się bardzo szybko. Chwilami jest zabawnie, chwilami strasznie, a od pewnego momentu wręcz nie można się od lektury oderwać.

Jeśli tylko ktoś nie boi się języka angielskiego, to może spokojnie sięgać po książkę w oryginale. W Polsce prawdopodobnie wyda ją oficyna W.A.B., ale żadnej przybliżonej daty publikacji rodzimej edycji na razie nie widać. Tak czy inaczej, powieść Chabona gorąco polecam – tym bardziej, że tematyka oryginalna, jeśli nie bezprecedensowa. To kawał naprawdę dobrej literatury; może wyzbyty większej dawki umysłowej pożywki, ale daleki od rozrywki głupiej i prostej. Moim zdaniem nagrody zasłużone, a na ekranizację czekam niecierpliwie. Zwłaszcza, że będą się jej podejmować bracia Coen. Kto wie, może Michaela Chabona zobaczymy na oscarowej gali.