W ramach projektu wydania dzieł zebranych Robin Hobb przez Maga rynek wzbogacił się w połowie stycznia o wznowienie pierwszego tomu pierwszej części cyklu „Kupcy i ich żywostatki” (ang. „Liveship Traders”). Cykl ten, zarzucony przez Prószyńskiego w okresie zapaści na rynku wydawniczym, jest osadzony w tym samym świecie, co wszystkie książki pisane pod pseudonimem „Robin Hobb”.*

Format pisarskich przedsięwzięć Robin Hobb bywa określany mianem trylogii, chociaż określenie to nie jest adekwatne zarówno w odniesieniu do struktury jej cykli, jak i do układu polskiego wydania. Analogicznie do poprzedników, wydawnictwo Mag zdecydowało się wypuścić pierwszą część cyklu w dwóch tomach pomimo tego, że łączna ich objętość nie przekroczy zapewne 700 stron w wydaniu mało oszczędnym, jeśli chodzi o wykorzystanie papieru. Natomiast problem struktury cyklu zasadza się na tym, że Robin Hobb nie oddziela kolejnych jego części żadną istotną cezurą, ani nawet de facto wyraźnymi punktami zwrotnymi. Stąd więc mój pogląd o przesadzie w określeniu „trylogia” – raczej powinno się pisać o bardzo długiej powieści, a to daje podstawy do rozważenia, czy w istocie nie jest to powieść nadmiernie długa.

Pisarstwo Hobb odznacza się bowiem pewną cechą nieznośną dla recenzenta-stronnika puryzmu formy powieści. Jest nią przytłaczająca powolność rozwoju wypadków, przeplatana epizodami zaskakującego przyspieszenia. Pierwszy tom „Kupców i ich żywostatków”, „Czarodziejski statek”, również cierpi na tę przypadłość, objawiającą się z pełną mocą od samego początku. Pierwsza scena rozstawia na planszy figury-postacie i ujawnia dokładnie, aczkolwiek bezczelnie stronniczo, ich motywacje i charakter, wzbudzając niecierpliwe wyczekiwanie na lokalne maksimum napięcia. Niestety tego brakuje, i ciśnienie fabularne wzbudzone z dużym kunsztem rozchodzi się, jak gaz z odkręcanej powoli butli. Można oczywiście podnieść tu argument, że i w życiu butle z gazem dużo częściej powoli uwalniają zawartość niż eksplodują – lecz przygodowa i nastoletnia fantasy, a taki gatunek świadomie chyba wybrała Robin Hobb, nie powinna ekscytować się zwyczajnością.

Tymczasem zdecydowaną większość „Czarodziejskiego statku” zajmuje historia wprost z feministycznego szablonu konfliktu pierwiastka męskiego i kobiecego, jaką w istocie można osadzić z ogromną elastycznością w każdych realiach. Owszem, docenić należy psychologiczny realizm i żywość barw tego konfliktu, jego intrygującą dramaturgię. Pochwała należy się pisarce za dobór i konstrukcję postaci, które umożliwiły jej wyeksponować konflikt całych systemów wartości – a jednak trudno jest pogodzić te niewątpliwe zalety powieści z konwencją, która zwyczajnie wydaje mi się zbyt mało pojemna na tak poważną tematykę. Co oczywiście nie znaczy, że wspomnianych tematów nie powinno się poruszać. Widzę w tym raczej pewną pomyłkę wspólnie autorki, agenta i wydawcy, którzy postanowili sprzedać książkę z etykietką lekkiej literatury przygodowej, podczas gdy między okładkami kryje się raczej powieść obyczajowa w dekoracjach fantastyki.

Na tle poprzedniego cyklu powieściowego Hobb zaprezentowanego przez Maga, „Czarodziejski statek” wypada lepiej niż przyzwoicie. Szczególna zasługa tu realiów, ponieważ pisarka postanowiła odejść od raczej nietchnącego oryginalnością Królestwa Sześciu Księstw (gdzie sama nazwa mówi o inwencji autorki więcej, niż potrafiłbym napisać) na rzecz krainy położonej w tym samym fantastycznym świecie, lecz po pierwsze znacznie bogatszej w magię, po drugie zaś stylizowanej nie na wczesnośredniowieczną Anglię, a na renesansową metropolię handlową gdzieś nad wodami Morza Śródziemnego. Wychodzi to powieści tylko na dobre – choćby dlatego, że pozwala osnuć fabułę wokół cudownego motywu żywostatków, czyli statków handlowych obdarzonych świadomością zrodzoną z sił witalnych byłych właścicieli. Ten pomysł, nawiązujący do długiej i powszechnej w mitach tradycji opowiadania o ożywionych przedmiotach, dynamizuje – w ramach umiejętności Hobb – akcję powieści i daje jej twarde fantastyczne jądro, żywcem przypominające o czasach wczesnej fantastyki i ówczesnych prostych, a mimo tego porywających dziełek fabularnych. Jednocześnie pozwala zapamiętać i wyróżnić powieść na tle licznych utworów, gdzie podobne są tematyka, nastrój i jakość wykonania.

Wracając znów do protagonistów powieści i do zaprezentowanych w niej poglądów typowo feministycznych, muszę przyznać, że nasycenie fabuły ideologią nie jest nadmierne (tu przykładem skrajności feministycznej w fantastyce mogą być ostatnie dokonania Le Guin, albo wikkańskie elaboraty Diany Paxson). Jednocześnie warto zwrócić uwagę na świetną kontrastową prezentację dwóch wzorców tożsamości płciowej, które – wzięte z naszego, współczesnego świata – wybijają się wśród raczej sztampowych postaci. Bezpośredni rywale o względy żywostatku „Vivacia”, i Althea, i Wintrow, swoim profilem psychologicznym stawiają na głowie fantastyczny porządek świata. Ona – silna, realizująca się w męskim zawodzie, bardzo szybka w decyzjach – mogłaby w powieści współczesnej z powodzeniem być kobietą sukcesu, zajmować się bankowością inwestycyjną lub prawem międzynarodowym. On – idealista, marzyciel i początkujący filozof – reprezentuje typ, który dziś nazwalibyśmy metroseksualnym, dawniej zniewieściałym, typ człowieka trudno przystosowującego się do wyzwań społeczeństwa i przyspieszającego tempa życia. Przy całym ryzyku nadinterpretacji, paralela taka pozwala spojrzeć na „Czarodziejski statek” i jego kontynuacje w nieco ciekawszym świetle, które ujawnia w powieści z pozoru banalnej wymiar całkowicie współczesny. To z kolei czyni z niej lekturę potencjalnie atrakcyjną również dla nieco starszego i bardziej doświadczonego czytelnika.

Wznowieniu „Czarodziejskiego statku” towarzyszyły wieści o znaczącej rewizji pierwotnego przekładu powieści. Dodajmy, że taka rewizja była niezmiernie potrzebna, a być może nawet konieczne byłoby zupełnie nowe tłumaczenie, jako że stary przekład odznaczał się raczej niskimi walorami językowymi (po części jest to też skutek pewnych braków w literackim wykształceniu autorki). Otrzymujemy więc wersję znowelizowaną tłumaczenia, która poprawia pewne rażące błędy, oraz czyni nazewnictwo spójnym z wydanym wcześniej przez Maga cyklem „Złotoskóry”. Niestety nie jest możliwym poprawienie oryginału, toteż miejscami trafiają się wciąż dłużyzny, występuje też pewna jednostajność słownictwa, która może irytować. Wpływa to, rzecz jasna, negatywnie na moją ogólną ocenę, chociaż i tak należy oddać Hobb, że jak na autorkę z kręgu powieści o tematyce fantastyczno-przygodowej pisze relatywnie dobrze, nie popełniając gaf tak dramatycznie rażących, jak u niektórych przedstawicieli „szkoły Goodkinda”.

Czas zatem wystawić notę „Czarodziejskiemu statkowi”, i okazuje się to być jednym z trudniejszych momentów tworzenia tej recenzji na lotniskach świata... W gronie przygodowej fantastyki jest to na pewno jedna z wybitniejszych powieści ostatniego dwudziestolecia, toteż miłośnikom gatunku polecam ją bez zastrzeżeń (aczkolwiek ciekawym może być fakt, że „Czarodziejski statek”, według moich z natury ograniczonych liczebnie i niereprezentatywnych obserwacji, przypada najbardziej do gustu dorastającym dziewczętom). Bardziej wymagający czytelnik może czuć się znużony pewnym rozwodnieniem fabuły oraz wciąż niedostatecznie oryginalnym, czy też intrygującym światem przedstawionym. Z drugiej strony, wspomniana przeze mnie szerokość możliwych interpretacji treści i dokładność psychologicznego portretu postaci są niewątpliwym atutem powieści. Zgodnie z takimi kryteriami powstała finalna ocena „Czarodziejskiego statku”.

* Nie licząc tych najnowszych, w Polsce jeszcze nie wydanych, wchodzących w skład „The Soldier Son Trilogy” (przyp. red.).